Een boerengezegde luidt: "Blijven de zwaluwen lang, wees dan voor de winter niet bang!" - Eens kijken hoe het dit jaar gaat. Want augustus is weer de tijd dat de hoogspanningskabels gewoon gaan tjirpen. De zwaluwen verzamelen zich met duizenden op de hoge zitstokken, om spoedig te vertrekken naar het warme zuiden. En zij hebben een heel lange weg te gaan: zij migreren over de Sahara naar Afrika. Daar overwinteren ze voordat ze in de lente weer zeggen: "Eén zwaluw maakt nog geen zomer!"
Zwaluwen
Huiszwaluw, boerenzwaluw en oeverzwaluw - Het herkennen van de inheemse zwaluwsoorten
De huiszwaluw (Delichon urbica) doet zijn naam alle eer aan: hij broedt aan de buitenkant van gebouwen - bij voorkeur onder dakoverstekken. Daar, als vroegere kustbroedvogel, bevestigt hij zijn broedholten, die op het vlieggat na, bijna geheel omsloten zijn, met klei. Hij vormt vaak gezellige kolonies met meerdere broedparen.
Bij onze oosterburen wordt hij de 'meelzwaluw' genoemd. De reden is omdat hij boven op zijn rug blauw-zwart is en op zijn karakteristieke stuit en achterlijf helder wit... alsof hij in meel is gedompeld - vandaar dus die naam. Het getjilp van de huiszwaluw is vaak een ingehouden gekwetter. Tijdens de vlucht herhaalt hij een "pr pr prt" dat doet denken aan tegen elkaar gewreven kiezelstenen. Vaak hoort men ook de waarschuwende roep, een schrille "zriiirr".
De boerenzwaluw (Hirundo rustica) heeft een blauwzwarte verenkleed met lange buitenste staartveren, op de buik is hij wit, bovendien siert een duidelijk steenrode keelvlek zijn gezicht. Hij heeft de befaamde zwaluwstaart: diep gevorkte, lange en puntige staartveren. Zij bouwen komvormige nesten van leem of modder vermengt met speeksel. Dit doen zij binnenin gebouwen zoals open schuren, stallen of zelfs carports. Meestal leggen ze een legsel eieren direct na het eerste broedsel - dan wordt het druk in het zwaluwnest, want de jonge vogels verlaten het nest niet permanent nadat ze zijn uitgevlogen. Ze komen graag steeds weer terug en slapen in het nest om elkaar te verwarmen en van de geborgenheid te genieten. De volwassenen maken hier een eind aan als de ruimte in het nest nodig is voor een nieuw legsel. Het typische getjirp is gemakkelijk te herkennen bij deze meest voorkomende zwaluwsoort. Het is een opeenvolging van snelle, melodieuze klanken als "wid wid" met een langgerekt, helder snorren. Als typische boerderijbewoners werden de vogels vroeger beschouwd als geluksbrengers - niet alleen hielden ze vervelende stalvliegen op afstand, men dacht ook dat ze huis en erf beschermden tegen blikseminslag.
De derde inheemse zwaluwsoort is de oeverzwaluw (Riparia riparia). De kleinste Europese zwaluw is aan de bovenzijde dof grijsbruin gekleurd en heeft aan de onderzijde een wit verenkleed, afgezien van de bruine borstband. Hij verschilt duidelijk van de twee voorgaande soorten in zijn habitat. Hij graaft zijn broedhol in zand of grind in steile oevers, afgravingen en gronddepots, waar hij tunnels van tien centimeter tot ruim een meter uitgraaft. De habitats aan rivieroevers zijn zeldzamer geworden. De oeverzwaluw is echter in staat om nieuwe leefgebieden te zoeken. In plaats daarvan kiest hij nu ook steeds vaker voor alternatieven. Hij houdt van gezelligheid. Daarom broeden zij dicht bij elkaar in kolonies op de zandhellingen. Hun gezang is veel onopvallender dan dat van de boerenzwaluw - het klinkt als een verlegen getjilp.
De zwaluw staat dicht bij de mens
Er zijn veel spreuken en boerengezegden over de zwaluwen. Het opvallende vlieggedrag van deze insectenjager dient bijvoorbeeld als weersvoorspelling: "Vliegen de zwaluwen hoog dan is het weer schoon en droog, vliegen ze laag, regen voor vandaag."
Hun getjilp, opvallende vlieggedrag en massale trek trekt ieders aandacht. Als "cultuurvolgers" staan ze heel dicht bij de mens. Geen wonder dat veel boerengezegden rond hen zijn verweven, want de nesten van de zwaluwen zijn vaak direct op de boerderijen te vinden. De laatste jaren hebben de zwaluwen zich echter teruggetrokken: alle drie soorten zwaluwen die in Nedersaksen inheems zijn, nemen in aantal af. Dit is vooral te wijten aan het afnemend aantal nestplaatsen, maar ook aan minder insecten, het voedsel van de zwaluwen. Om de aandacht te vestigen op het feit dat zwaluwen nestplaatsen nodig hebben, vooral tegenwoordig op moderne boerenerven, heeft de NABU de campagne "Zwaluwen welkom" (Schwalben wilkommen) gelanceerd. Een eenvoudige plank onder de kolonie aanbrengen volstaat bijvoorbeeld om het probleem te verhelpen dat huiszwaluwen hun uitwerpselen op gevels achterlaten. De boerenzwaluw wordt goed geholpen door een openstaand stalraam of een kleine vliegopening zodat hij zijn nest kan bouwen op de balken in het gebouw. Meer informatie, bouwinstructies voor uitwerpselenborden of nesthulpmiddelen en het aanleggen van leemplasjes vind je op de website van NABU Emsland/Grafschaft Bentheim op https://www.nabu-emsland.de/naturschutz/projekte/schwalben-willkommen/ (taal: Duits).
Tip: Tussen Sögel en Werlte ligt het natuurreservaat Theikenmeer. Vogelliefhebbers vinden er niet alleen zwaluwen, maar ook vele andere vogelsoorten die hier broeden en rusten tijdens hun trek naar de broed- en overwinteringsgebieden.
